Δημοσιεύουμε σήμερα ένα κείμενο σχετικά με τη μεταλλευτική δραστηριότητα του Οβριοκάστρου, που μας έστειλε η κ. Αθανασία Μαρκουλή, Φιλόλογος-Ιστορικός, Δρ Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Τα στοιχεία που μοιράζεται μαζί μας είναι πολύ αποκαλυπτικά, όσον αφορά τη μεταλλευτική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε, όχι μόνο στις γύρω από το Οβριόκαστρο περιοχές, αλλά και στην περιοχή του Οβριοκάστρου και αναδεικνύει την ιστορική σημασία αυτού του τόπου.
Την ευχαριστούμε πολύ...
Πολύ σημαντικές όπως είναι και οι ερευνητικές εργασίες για τον εντοπισμό της 3ης επαφής, που έγιναν από τη ΓΕΜΛ μόνο στην Πλάκα και οι οποίες ξεκίνησαν από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε περίπτωση που η 3η επαφή εντοπιζόταν και ήταν πλούσια σε μετάλλευμα, υπολογιζόταν ότι θα έβρισκαν 3-4.οοο.οοο τόνους μεταλλεύματος.
Όσον αφορά στην περιοχή της Διψέλιζας, αυτή εκτείνεται μεταξύ των Βιλλίων και του Δασκαλιού. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η παραγωγή της περιοχής αυτής για το έτος 1894 έφτασε περίπου τους 40.000 τόνους μεταλλεύματος. Σε έγγραφα της ΓΕΜΛ εκείνης της περιόδου αλλά και αργότερα, αναφέρεται ότι η παραγωγή ήταν κυρίως μαγκανιούχα μεταλλεύματα με ποσοστό 20-23% Mn. Μέσα στα επόμενα έτη τα ποσοστά αυτά είχαν μειωθεί ελαφρώς με αποτέλεσμα τη δεκαετία του 1930 να αγγίζουν τα 15-20% σε Mn και το 25-30% σε Fe. Στον πίνακα που ακολουθεί καταγράφεται η παραγωγή της Διψέλιζας για το έτος 1989 ενδεικτικά, αποδεικνύοντας τη σπουδαιότητα της περιοχής στο μεταλλευτικό τομέα ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Μεταλλεύματα Μηνιαία παραγωγή σε τόνους
Πλούσια μετ/τα μαγγανιούχα 2.600-2.800
Φτωχά μετ/τα μαγγανιούχα 600-800
Μολυβδούχα μαγγανιούχα μετ/τα 100-200
ΣΥΝΟΛΟ 3.300-3.800
Στα έγγραφα της ΓΕΜΛ συναντάμε τους όρους «Παραχώρηση Δροσόπουλου» και «Δασκαλιό», στην ουσία είναι η ίδια περιοχή.
Η ιστορία της μεταλλευτικής περιοχής του Δασκαλιού συνδέεται με τον Δροσόπουλο (δήμαρχο της Κερατέας κατά τον 19ο αιώνα ), αλλά και με τον Δ. Στέφο Οικονόμου, οι οποίοι με Β.Δ στις 9/10/1876 φαίνεται ότι μοιράζονται 14.612 στρ. μεταλλευμάτων Χαλκού και Ψευδαργύρου.
Το Β.Δ του 1876 ακολουθεί νέο Β.Δ λίγα χρόνια αργότερα. Συγκεκριμένα το Μάιο του 1887 η ελληνική Κυβέρνηση παραχωρεί δικαίωμα εκμετάλλευσης μαγγανιούχου σιδήρου με τον όρο να εισπράττει το 1 ½ % επί της ακαθάριστης αξίας του εξαγόμενου προϊόντος. Ένα χρόνο αργότερα ακολουθεί ακόμα ένα Β.Δ (3/7/1888) σύμφωνα με το οποίο παραχωρείται στους Παχύ, Μακρυγιάννη, Ρικάκη, Κορδέλλα, Δρόσοπουλο, Ι. Β. Σερπιέρη και στη ΓΕΜΛ, μαγγανιούχος σίδηρος προς εκμετάλλευση. Επίσης το ίδιο έτος (1888) οι Οικονόμου και Δρόσοπουλος παραχωρούν στους Μακρυγιάννη, Παχύ, Κορδέλλα, Ρικάκη, Ι. Β. Σερπιέρη που δρούσε με διττή ιδιότητα, και για τον ίδιο προσωπικά , αλλά και ως πληρεξούσιος της ΓΕΜΛ, μεταλλεία αργυρούχου μολύβδου, ψευδαργύρου και χαλκού.
Από το Μάιο του 1893 οι κοι: Μακρυγιάννης, Ρικάκης, Παχύς, Δροσόπουλος, Κορδέλλας και Ι. Β. Σερπιέρης συμφωνούν στην ίδρυση της μεταλλευτικής εταιρείας «Δάρδεζα-Δασκαλιό» με ποσοστό 77% συνολικά. Το υπόλοιπο 23% θα ανήκε στη ΓΕΜΛ . Το καταστατικό της νέας μεταλλευτικής εταιρείας προέβλεπε ότι όλες οι εγκαταστάσεις,
σιδηρόδρομοι, κάμινοι, που τυχόν ανήκαν προηγουμένως στους συμβαλλόμενους θα περνούσαν στην περιουσία της νέας Εταιρείας.
Τελικά το Μάιο του 1894 συστήθηκε η εταιρεία «Ανώνυμος Εταιρεία των Μεταλλείων Δάρδεζα», με εταιρικό κεφάλαιο 3000.000 δρχ., η οποία το 1909 απορροφήθηκε από τη ΓΕΜΛ.
Τα εδάφη της περιοχής «Δάρδεζα-Δασκαλιό ήταν κερδοφόρα για τη ΓΕΜΛ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1926 η περιοχή αυτή έδινε 40 τ. μολυβδούχα μεταλλευμάτα περιεκτικότητας 15% Pb και 40τ μετάλλευμα μαγκανιούχου μολύβδου περιεκτικότητας 5% Pb μηνιαίως. Έξι χρόνια αργότερα (1931), από την ίδια περιοχή γίνονταν εξορύξεις γαληνίτη περιεκτικότητας 15-18% Pb.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στην περιοχή Δάρδεζα-Δασκαλιο ανήκει το Βγιέθι όπου η ΓΕΜΛ έκανε ερευνητικές και εξορυκτικές εργασίες τα έτη 1927-1931. Η περιοχή έδινε τα ίδια μεταλλεύματα με Δάρδεζα-Δασκαλιό περιεκτικότητας 12-18% Pb, όμως ήταν ελάχιστες οι ποσότητες.
Οβριόκαστρο: στην ουσία πρόκειται για ένα οχυρό, του οποίου όμως είναι δύσκολη η χρονολόγηση. Σύμφωνα με το ζεύγος Κακαβογιάννη, επικρατέστερη θεωρείται η άποψη του Αμερικανού αρχαιολόγου Vanderpool, ο οποίος υποστηρίζει ότι η δημιουργία του οχυρού σχετίζεται με τους δούλους των μεταλλείων του Λαυρίου. Είναι γνωστό ότι στα τέλη του 2ου αι. π.Χ ξέσπασαν μεγάλες ταραχές στα μεταλλεία της Λαυρεωτικής, όταν οι δούλοι επαναστάτησαν και για τέσσερα έτη λεηλατούσαν την Αττική. Τότε έχτισαν το κάστρο στο λόφο του Οβριοκάστρου αφού το σημείο αυτό φαίνεται να έχει μεγάλη στρατηγική σημασία.
Όπως είναι ήδη γνωστό το Οβριόκαστρο έχει γίνει αντικείμενο μελέτης από πολλούς αρχαιολόγους και έχει αποδειχθεί η μεγάλη αρχαιολογική του αξία. Όμως μεγάλη είναι και μεταλλευτική-μεταλλουργική αξία της ευρύτερης περιοχής του Οβριοκάστρου.
Στο σχέδιο που ακολουθεί και που είναι του 1938 και προέρχεται από ανέκδοτο υλικό της ΓΕΜΛ, διακρίνεται ευκρινώς το Οβριόκαστρο ως Οvra-Castro και οι γύρω περιοχές, Δάρδεζα- Δασκαλιό, Διψέλιζα. Σ΄αυτό το σημείο πρέπει να τονίσουμε ότι η ονομασία «Βραγόνι» που ακούγεται πολύ συχνά δεν έχει σχέση με το Οβριόκαστρο. Το «Βραγόνι» είναι ένας άλλος διπλανός λόφος.
Η ιστορία της μεταλλευτικής περιοχής του Δασκαλιού συνδέεται με τον Δροσόπουλο (δήμαρχο της Κερατέας κατά τον 19ο αιώνα ), αλλά και με τον Δ. Στέφο Οικονόμου, οι οποίοι με Β.Δ στις 9/10/1876 φαίνεται ότι μοιράζονται 14.612 στρ. μεταλλευμάτων Χαλκού και Ψευδαργύρου.
Το Β.Δ του 1876 ακολουθεί νέο Β.Δ λίγα χρόνια αργότερα. Συγκεκριμένα το Μάιο του 1887 η ελληνική Κυβέρνηση παραχωρεί δικαίωμα εκμετάλλευσης μαγγανιούχου σιδήρου με τον όρο να εισπράττει το 1 ½ % επί της ακαθάριστης αξίας του εξαγόμενου προϊόντος. Ένα χρόνο αργότερα ακολουθεί ακόμα ένα Β.Δ (3/7/1888) σύμφωνα με το οποίο παραχωρείται στους Παχύ, Μακρυγιάννη, Ρικάκη, Κορδέλλα, Δρόσοπουλο, Ι. Β. Σερπιέρη και στη ΓΕΜΛ, μαγγανιούχος σίδηρος προς εκμετάλλευση. Επίσης το ίδιο έτος (1888) οι Οικονόμου και Δρόσοπουλος παραχωρούν στους Μακρυγιάννη, Παχύ, Κορδέλλα, Ρικάκη, Ι. Β. Σερπιέρη που δρούσε με διττή ιδιότητα, και για τον ίδιο προσωπικά , αλλά και ως πληρεξούσιος της ΓΕΜΛ, μεταλλεία αργυρούχου μολύβδου, ψευδαργύρου και χαλκού.
Από το Μάιο του 1893 οι κοι: Μακρυγιάννης, Ρικάκης, Παχύς, Δροσόπουλος, Κορδέλλας και Ι. Β. Σερπιέρης συμφωνούν στην ίδρυση της μεταλλευτικής εταιρείας «Δάρδεζα-Δασκαλιό» με ποσοστό 77% συνολικά. Το υπόλοιπο 23% θα ανήκε στη ΓΕΜΛ . Το καταστατικό της νέας μεταλλευτικής εταιρείας προέβλεπε ότι όλες οι εγκαταστάσεις,
σιδηρόδρομοι, κάμινοι, που τυχόν ανήκαν προηγουμένως στους συμβαλλόμενους θα περνούσαν στην περιουσία της νέας Εταιρείας.
Τελικά το Μάιο του 1894 συστήθηκε η εταιρεία «Ανώνυμος Εταιρεία των Μεταλλείων Δάρδεζα», με εταιρικό κεφάλαιο 3000.000 δρχ., η οποία το 1909 απορροφήθηκε από τη ΓΕΜΛ.
Τα εδάφη της περιοχής «Δάρδεζα-Δασκαλιό ήταν κερδοφόρα για τη ΓΕΜΛ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1926 η περιοχή αυτή έδινε 40 τ. μολυβδούχα μεταλλευμάτα περιεκτικότητας 15% Pb και 40τ μετάλλευμα μαγκανιούχου μολύβδου περιεκτικότητας 5% Pb μηνιαίως. Έξι χρόνια αργότερα (1931), από την ίδια περιοχή γίνονταν εξορύξεις γαληνίτη περιεκτικότητας 15-18% Pb.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στην περιοχή Δάρδεζα-Δασκαλιο ανήκει το Βγιέθι όπου η ΓΕΜΛ έκανε ερευνητικές και εξορυκτικές εργασίες τα έτη 1927-1931. Η περιοχή έδινε τα ίδια μεταλλεύματα με Δάρδεζα-Δασκαλιό περιεκτικότητας 12-18% Pb, όμως ήταν ελάχιστες οι ποσότητες.
Οβριόκαστρο: στην ουσία πρόκειται για ένα οχυρό, του οποίου όμως είναι δύσκολη η χρονολόγηση. Σύμφωνα με το ζεύγος Κακαβογιάννη, επικρατέστερη θεωρείται η άποψη του Αμερικανού αρχαιολόγου Vanderpool, ο οποίος υποστηρίζει ότι η δημιουργία του οχυρού σχετίζεται με τους δούλους των μεταλλείων του Λαυρίου. Είναι γνωστό ότι στα τέλη του 2ου αι. π.Χ ξέσπασαν μεγάλες ταραχές στα μεταλλεία της Λαυρεωτικής, όταν οι δούλοι επαναστάτησαν και για τέσσερα έτη λεηλατούσαν την Αττική. Τότε έχτισαν το κάστρο στο λόφο του Οβριοκάστρου αφού το σημείο αυτό φαίνεται να έχει μεγάλη στρατηγική σημασία.
Όπως είναι ήδη γνωστό το Οβριόκαστρο έχει γίνει αντικείμενο μελέτης από πολλούς αρχαιολόγους και έχει αποδειχθεί η μεγάλη αρχαιολογική του αξία. Όμως μεγάλη είναι και μεταλλευτική-μεταλλουργική αξία της ευρύτερης περιοχής του Οβριοκάστρου.
Στο σχέδιο που ακολουθεί και που είναι του 1938 και προέρχεται από ανέκδοτο υλικό της ΓΕΜΛ, διακρίνεται ευκρινώς το Οβριόκαστρο ως Οvra-Castro και οι γύρω περιοχές, Δάρδεζα- Δασκαλιό, Διψέλιζα. Σ΄αυτό το σημείο πρέπει να τονίσουμε ότι η ονομασία «Βραγόνι» που ακούγεται πολύ συχνά δεν έχει σχέση με το Οβριόκαστρο. Το «Βραγόνι» είναι ένας άλλος διπλανός λόφος.
Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω δικαιολογούν απολύτως την απόφαση του Υπ. Πολιτισμού του 1995 σύμφωνα με την οποία ο αρχαιολογικός χώρος Οβριόκαστρο κηρύχτηκε ως Α’ ζώνη απολύτου προστασίας, λόγω αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, καθώς και τα δύο επόμενα έγγραφα του ίδιου υπουργείου (1996,1997) με τα οποία ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ στον εν λόγω χώρο η ίδρυση Χ.Υ.Τ.Α. Δε δικαιολογείται με κανέναν τρόπο όμως και με όσο καλή θέληση κι αν έχει κάποιος, η απόφαση του Ενιαίου συνδέσμου Δήμων και Κοινοτήτων Αττικής του 1995 να υποδείξει ως χώρο για ίδρυση Χ.Υ.Τ.Α το χώρο του Οβριοκάστρου, καθώς και το έγγραφο του Υπ. Πολιτισμού του 2003 που αναφέρεται ακριβώς στο ίδιο θέμα. Με Φ.Ε.Κ επίσης η ευρύτερη περιοχή του Οβριοκάστρου το 1980 χαρακτηρίστηκε τοπίο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Όλα όσα προαναφέρθηκαν, μαζί με το γεγονός ότι ολόκληρη η περιοχή είναι αναδασωτέα, ότι τη διασχίζει αγωγός φυσικού αερίου και ότι το σεισμικό της ρήγμα τέμνει κάθετα τον προτεινόμενο χώρο την καθιστούν εντελώς ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ για ίδρυση Χ.Υ.Τ.Α.
Πρέπει να γίνει κατανοητό στους ιθύνοντες, στους αρμόδιους, όποιοι και αν είναι, με ό, τι και αν ασχολούνται, όσα συμφέροντα και αν έχουν από τη δημιουργία Χ.Υ.Τ.Α στη Λαυρεωτική, ότι αυτό δε θα γίνει. Οι κάτοικοι είναι ενημερωμένοι γνωρίζουν την ιστορία της γης που τους μεγάλωσε, που μεγαλώνει τα παιδιά τους. Οι κάτοικοι της Λαυρεωτικής ξέρουν ότι έχουν δίκιο, ξέρουν να αγωνίζονται, ξέρουν να διεκδικούν το ΑΥΤΟΝΟΗΤΟ, ξέρουν να νικούν. Οι κάτοικοι της Λαυρεωτικής δεν κουράζονται, δεν εγκαταλείπουν. Συνεχίζουν γιατί σέβονται και τιμούν τον τόπο τους. Έναν τόπο με ιστορικό, αρχαιολογικό, μεταλλευτικό-μεταλλουργικό παρελθόν. ΕΝΑΝ ΤΟΠΟ ΜΕ ΜΕΛΛΟΝ. Μέλλον που κανείς δε θα του το στερήσει, γιατί οι κάτοικοι της Λαυρεωτικής ΞΕΡΟΥΝ…
1. ΦΕΚ /1070/29-12-1995: «Θεσμοθέτηση Ζωνών Α΄ απολύτου προστασίας , αδόμητων σε περιοχές της Λαυρεωτικής χερσονήσου, στο λόφο Οβριόκαστρο Κερατέας, στο Πάνειον ¨Ορος, στις περιοχές Θέρμη και Μαρκέλλου Καλυβίων Θορικού, στη χερσόνησο Αγ. Νικολάου Αναβύσσου, στη νήσο Πάτροκλο Αν. Αττικής».
2. 1676/6-6-1996, 1867/17-4-1997
3. Αξίζει να τονίσουμε εδώ αυτό που αναφέρει και ο Στ. Ιατρού στον πρόλογο του βιβλίου O αρχαιολογικός χώρος του Οβριοκάστρου Κερατέας, ότι δηλαδή ο ΕΣΚΔΝΑ υποδεικνύει ως χώρο για ίδρυση Χ.Υ.Τ.Α το Οβριόκαστρο και την ευρύτερη περιοχή, την ίδια ακριβώς μέρα (2-12-1995, έγγραφο 81/96) που το Υπ. Πολιτισμού κηρύσσει την περιοχή ως Α’ ζώνη
4. Φ.Ε.Κ 852/Β/3.9.1980.
